Als iets complex is, gaan we ingewikkeld doen!

Gisteren was ik te gast op een hackathon op een prachtige locatie middenin het Brabantse groen. Thema: het lerarentekort. Wat de inleider daar te berde bracht shockte de gehele zaal. De huidige cijfers en tabellen die het tekort aan leraren zichtbaar maken zijn nog rooskleurig! In 2035 hebben we in Nederland niet genoeg mensen om 50% van onze leerlingen en studenten onderwijs te geven. De markt klapt tussen nú en 2030 volledig in. Het was ademloos stil in de zaal, er ging hoorbaar en zichtbaar een rilling door de rijen. Want, zei de spreker, we wennen langzaam aan dit gigantische probleem. 

De arbeidsmarkt is verzadigd. Het tekort in de Zorg loopt op tot 411.000 vacatures en in het Onderwijs tot 63.000. Waarom deze twee sectoren gelijktijdig genoemd? Omdat ze alles met elkaar te maken hebben! Tussen 2021 en 2031 gaan in Zorg en Onderwijs resp. 329.000 en 137.000 mensen met pensioen. In de Zorg zijn straks zoveel handen tekort dat er een enorm beroep gedaan zal worden op mantelzorgers. Wie zijn deze mantelzorgers: veelal de mensen uit het Onderwijs, omdat zij een zorgend karakter hebben. Het wordt dus stuivertje wisselen. 

Andere sectoren zijn de Zorg en het Onderwijs overigens wel dankbaar. Omdat wij niet geïnvesteerd hebben in ZZP'ers. Sterker nog: we spreken gezamenlijk af dat deze mensen in onze sector geen plaats krijgen, want dat zorgt voor allerlei 'problemen' in de personeelskamer. Bijzonder trouwens, want in het onderwijs hebben we de laatste decennia de leerlingen en studenten wél opgeleid tot zelfstandigheid en ondernemerschap. De fabel dat deze mensen alleen maar voor het geld werken, werd gisteren volledig ontkracht: deze mensen willen weer met hun primaire beroep aan de slag zijn!

Vervolgens werden we uitgenodigd om in gemengde expertgroepen aan de slag te gaan met onconventionele maatregelen om met dit dreigende tekort te gaan handelen. We mochten niet meer praten over pakkende slogans en flitsende reclamecampagnes. De tijd van de ronkende advertorials ligt achter ons: want elke vacature wordt opgevuld door een vacature. Recruiters kunnen nog even goede zaken doen, maar het is niet meer dan een kwestie van tijd, dit prijzige rondpompen van vacatures.   

Een van de vragen die we moesten beantwoorden, was verpakt in de metafoor van een auto. De hoofdvraag was: 'Wie zit bij dit probleem aan het stuur'. Het antwoord lijkt niet moeilijk: 'De bestuurder.' Maar halverwege de hackathon ging ik toch twijfelen aan dit antwoord. Achter mij hoorde ik twee mensen in een geanimeerd gesprek over hun vakantieplannen; ze waren al aangekomen bij het Gardameer. Dit terwijl de rest van de aanwezigen zich nog het schompes aan het werken was om antwoorden te formuleren op vragen die we onszelf gesteld hadden. Op mijn vraag aan de twee heren of hun probleem al opgelost was, volgde een blik en een antwoord wat te kennen gaf: a. dat zo'n vraag niet vaak aan hen gesteld werd en b. dat ze niet wensten dat dit soort vragen aan hen gesteld werd.

Gelukkig had de spreker drie ronkende adviezen. Werk de volgende vragen voor je eigen organisatie/regio uit:

1. Hoe krijgen we meer werkenden? 

• Stop met het stellen van die vraag. Alle goede ideeën zijn reeds uitgewerkt.

2. Hoe kunnen we productiever gaan werken? 

• Schrap zinloze activiteiten. Wat zijn dat? Alles wat het primaire proces hindert. Stop met vergaderen, stop met registraties, stop ...
• Creëer minder bureaucratie. En ga daarná pas digitaliseren!

3. Hoe kunnen we langer gaan werken?

• Minder ziekteverzuim, want 5% ziekteverzuim op dat wat overblijft...
• Minder parttime, op school kan ook de was en de strijk gebeuren en de boodschappen van de Picnic worden bezorgd!
• 6-daagse werkweek, want mijn ouders gingen ook gewoon op zaterdagmorgen naar school!
• flexibele lestijden, dus ook 's avonds en in het weekend (ZZP'ers willen altijd met het primaire proces aan de gang en studenten komen écht voor goede lessen!)

Aan de hand van een afbeelding kregen we inzicht waarom we nog steeds niet geslaagd zijn in onze goede bedoelingen. Omdat we nog steeds werken aan een transformatie in plaats van aan een transitie.

In een transformatie blijven we bezig om de huidige realiteit nog beter en nog meer in protocolletjes, formats en cao's te gieten. Alle energie is erop gericht om de huidige realiteit vast te houden en mee te nemen. We zullen echter de omslag moeten maken naar een transitie. Op weg naar de andere realiteit, waarvan nog niemand weet hoe die eruit gaat zien. Zoals Robert Quinn al in 1997 in zijn boek 'Diepgaande Verandering' schreef, we moeten durven naakt het land van onzekerheden binnen te gaan. 

Daar waar de neergaande lijn van de transformatie en de opgaande lijn van transitie elkaar kruisen ontstaat het conflict, de crisis, de chaos. De 'groenpluk' onder onze aanstaande leraren is hier een klinkend voorbeeld van. We schrikken terug voor deze 3C's, want we zijn gewend aan de 3R's. Maar een troost: we zullen er allemaal mee te maken krijgen en samen zijn we sterker.

Deze blog is geen oproep om Indiana Jonesachtige figuren aan het stuur te zetten. Maar wel de mensen die niet terugschrikken van de 3C's, die dat land van onzekerheid willen binnengaan en die bereid zijn om soms het stuur aan de ander over te geven en even op de achterbank plaats te nemen. Als we daartoe de komende tijd gezamenlijk in staat zijn, gaan we een prachtige periode tegemoet. Ik ben er klaar voor, heb er zelfs zin in. Zelfs meer dan in een vakantie aan het Gardameer!